دعوای تصرف عدوانی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر این که دیگری بدون رضایت او مال غیر منقول (مانند زمین و آپارتمان) را از تصرف وی خارج کرده و اعادهی (بازگشت) تصرّف خود را نسبت به آن مال درخواست مینماید. برای مثال نیما با طرح دعوای تصرّف عدوانی علیه مرتضی ادعا مینماید که او یک قطعه زمین را که سابقاً در تصرّف او بوده است را از اختیار وی خارج نموده و اکنون بازگشت تصرّف خود را از دادگاه درخواست مینماید. در این دعوا دادگاه وارد دلایل مالکیت نمیشود و تنها به این امر رسیدگی مینماید که خواهان پیش از این متصرف مال غیر منقول بوده و خوانده دعوا مال مذکور را از تصرّف وی خارج نموده و این امر عدوانی بوده است. منظور از عدوانی بودن، تصرّف بدون اجازهی دارندهی حق و بدون اجازهی قانون صورت گرفته باشد.
این دعوا با دعوای خلع ید تفاوت دارد. همانطور که پیش از این اشاره شد، در دعوای تصرّف عدوانی، آنچه برای دادگاه حائز اهمیت است سابقهی تصرّف پیشین خواهان و عدوانی بودن در اختیار گرفتن مال توسط خوانده است و دادگاه به موضوعات مربوط به مالکیت ورود پیدا نمیکند؛ اما در دعوای خلع ید دادگاه با ورود به موضوع مالکیت در صورتی حکم خود را علیه خوانده صادر میکند که خواهان مالکیت خود را اثبات نماید. شایان ذکر است که باید میان این دو دعوا و دعوای تخلیهی ید هم نیز تفاوت قائل شد چراکه در دعوای تخلیهی ید برخلاف دو دعوای پیشین خوانده می‌پذیرد که مالک نیست و خواهان نیز معتقد است که در اختیار گرفتن مال توسط خوانده قانونی است (عدوانی نیست) اما اعتقاد دارد که ادامهی در اختیار گرفتن مال توسط خوانده برخلاف قانون و یا قرارداد میان طرفین است و او باید ملک را تخلیه نماید.
جهت مطالعه بیشتر در این خصوص روی لینکهای زیر کلیک نمایید.
معرفی دعاوی تصرّف
قواعد دعاوی تصرّف
خلع ید
تخلیه