طبق ماده 286 قانون مجازات اسلامی، هرکس به طور گسترده، مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد، جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک یا دایر کردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آن‌ها گردد به گونه ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، نا امنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع گردد، مرتکب جرم افساد فی الارض شده است و مفسد فی الارض محسوب و به اعدام محکوم می‌گردد. در این نوشتار از سایت گروه حقوقی لاوین جرم افساد فی الارض را مورد بررسی قرار خواهیم داد. تا پایان با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
با نصب اپلیکیشن لاویـــــــن دسترسی آسان و فوری به وکلای متخصص برای شما فراهم می‌باشد.
عنصر مادی جرم افساد فی الارض
عنصر مادی فعل یا ترک فعلی است که از منظر قانون جرم است. جرم افساد فی الارض، در واقع، عنصر مادی جرایمی است که قانون‌گذار در ماده 286 به آن‌ها تصریح کرده است. با این قید که «به طور گسترده» انجام شوند. این جرایم عبارت‌اند از:
الف- جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد؛
ب- جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور؛
ج- نشر اکاذیب؛
د- اخلال در نظام اقتصادی کشور؛
ه- احراق و تخریب؛
و- پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک؛
ز– دایر کردن مراکز فساد و فحشا.
بنابراین برای صدور حکم به افساد فی الارض، ابتدا باید به بررسی این موضوع می‌پردازیم که آیا جرایم مذکور بر اساس قانون رخ داده‌اند یا خیر. سپس می‌بایست این امر را تحلیل کرد که آیا این جرایم «به طور گسترده» رخ داده‌اند؟ بدون تردید اگر جرایم مذکور اتفاق بیفتند ولی این موضوع به صورت گسترده نباشد، مرتکب فقط به مجازات جرایم مذکور محکوم می‌شود نه مجازات جرم افساد فی الارض.
اما پرسش مهم این است که منظور از قید «به طور گسترده» چیست؟ منظور از کلمه «گسترده» در ماده ۲۸۶، ارتکاب جرم و جنایت متعدد در جامعه در حد وسیع است به نحوی که بتوان به آن، عنوان افساد فی الارض داد. تشخیص گسترده بودن جرم و جنایت با توجه به مجموع ادله و شواهد، قصد اخلال گسترده در نظم عمومی، ایجاد نا امنی، ایراد خسارت عمده و آثار و تبعات جرایم ارتکابی به عهده قاضی است و نمی‌توان حد و حدودی از قبل برای آن تعیین نمود.
عنصر معنوی جرم افساد فی الارض
منظور از عنصر معنوی قصد ارتکاب جرم است. به این صورت که مرتکب جرم را با علم و اراده و اختیار انجام دهد. در ادامه اجزای عنصر معنوی جرم افساد فی الارض را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
1- علم به موضوع
در بحث عنصر روانی مناسب است که با توجه به ماده 144 قانون مجازات اسلامی پیش برویم. بنابراین در وهله اول، مرتکب جرم افساد فی الارض باید علم به موضوع داشته باشد. با توجه به ماهیت خاص این جرم، موضوع آن، در واقع، موضوع همان جرایمی است که در ماده 286 تصریح شده است.
به عنوان مثال اگر فردی از کذب بودن اخباری که منتشر می‌کند اطلاع نداشته باشد و رفتار مذکور را به طور گسترده انجام دهد و این امر سبب اخلال شدید در نظم عمومی کشور شود، نه تنها مرتکب جرم افساد فی الارض نشده، بلکه مرتکب جرم نشر اکاذیب نیز نشده است.
2- سوءنیت عام
منظور از سوءنیت عام آراده آگاه مرتکب جرم است. مرتکب زمانی به مجازات افساد فی الارض محکوم می‌شود که قصد ارتکاب جرایم مذکور در ماده 286 قانون مجازات اسلامی را «به طور گسترده» داشته باشد.
به عنوان مثال اگر فردی قصد انجام یک یا دو جرم نشر اکاذیب داشته باشد، اما به گونه‌ای جرایم را انجام دهد که بیش از آنچه قصد کرده است، رخ دهد. در چنین مصداق‌هایی، اگر چه در عمل نشر اکاذیب به صورت گسترده رخ می‌دهد، اما چون مرتکب چنین قصدی ندارد، نمی‌توان او را به افساد فی الارض محکوم نمود. بلکه با وجود سایر شرایط به تعدد جرایم مذکور محکوم می‌شود.
3- سوءنیت خاص
منظور از سو نیت خاص اراده آگاه مرتکب نسبت به مال موضوع جرم و شخص متضرر از جرم می‌باشد. جرم افساد فی الارض مقید به نتیجه است. بنابراین، علاوه بر قصد ارتکاب جرایم مذکور در ماده 286 به طور گسترده، مرتکب باید قصد نتیجه یا علم به وقوع آن را داشته باشد. به عبارت دیگر تا زمان تحقق کامل و نهایی جرم نمی‌توان گفت جرم اتفاق افتاده است.
به عنوان مثال، اگر فردی قصد ارتکاب چند جرم نشر اکاذیب را به طور گسترده داشته باشد (سوء نیت عام)، اما قصد اخلال شدید در نظم عمومی کشور یا علم بوقوع پیوستن آن را (سوءنیت خاص) نداشته باشد، در اینجا جرم افساد فی الارض واقع نشده است. اما پرسش این است که در چنین مواردی مرتکب به مجازاتی محکوم می‌شود؟
تبصره ماده 286 قانون مجازات اسلامی در ایسن خصوص بیان میدارد:
«هرگاه دادگاه از مجموع ادله و شواهد قصد اخلال گسترده در نظم عمومی، و یا علم به موثر بودن اقدامات انجام شده را احراز نکند و جرم ارتکابی مشمول مجازات قانونی دیگری نباشد، با توجه به میزان نتایج زیان بار جرم، مرتکب به حبس تعزیری درجه پنج یا شش محکوم می‌شود».
مصداق‌های خاص افساد فی الارض
در جرایم متعددی قانون گذار به جرم افساد فی الارض اشاره می‌نماید. گاهی قانون‌گذار یک رفتار مجرمانه را در حکم افساد فی الارض می‌داند. به عنوان مثال ماده 45 قانون مبارزه بیان می‌نماید:
«مرتکبان جرائمی که در این قانون دارای مجازات اعدام یا حبس ابد هستند در صورت احراز یکی از شرایط ذیل در حکم مفسد فی الارض می‌باشند و به مجازات اعدام و ضبط اموال ناشی از مواد مخدر محکوم می‌شوند». در چنین مواردی، مجازات‌ها بر اساس همان ماده و قانون مدنظر اعمال می‌شود و ارتباطی با ماده 286 قانون مجازات اسلامی ندارد.
اما در موارد دیگر، قانون‌گذار از عباراتی مانند «اگر از مصادیق مفسد فی الارض شناخته شوند، به مجازات آن محکوم می‌گردند»، یا «چنانچه مفسد و محارب شناخته نشود، به مجازات» استفاده می‌نماید، بدون آن که معیار و ضابطه‌ای در این خصوص مشخص نماید.
به عنوان مثال می‌توان به ماده 3 قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت‌های غیر مجاز می‌نمایند، ماده‌های 130، 526 و 742 قانون مجازات اسلامی و ماده 4 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری اشاره کرد. در چنین مواردی رفتار مجرمانه باید با ماده 286 تطبیق داده شود و اگر تمام شرایط احراز شد، مرتکب به افساد فی الارض محکوم می‌شود.
مجازات معاونت در جرم افساد فی الارض
در رابطه با مجازات مجازات معاونت در جرم افساد فی الارض باید این نکته را مد نظر قرار داد که از یک سو در ماده 286 قانون مجازات اسلامی تصریح می‌نماید که مجازات معاون و مباشر در جرم افساد فی الارض یکسان و اعدام می‌باشد. اما از سوی دیگر، ماده 15 قانون کاهش حبس تعزیری بیان میدارد که مصادیق خاص قانونی که در آن‌ها برای معاونت در جرم مشخص تحت همین عناوین مجازات تعیین شده است، نسخ می گردد. برخی حقوقدانان بر این باورند که با توجه به ماده 15 مذکور، مجازات معاونت که در ماده 286 آمده، نسخ شده است. بنابراین مجازات معاون در این جرم با توجه به قاعده کلی تعیین می‌شود.
پرسش و پاسخ مرتبط
۱- مجازات جرم افساد فی الارض چیست؟
مطابق با ماده ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی مجازات این جرم اعدام است.
۲- مفسد فی الارض کیست؟
مفسد فی الارض شخصی است که با علم به موضوع و با سو نیت و به صورت گسترده مرتکب یکی از جرایم زیر شود:
الف- جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد؛
ب- جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور؛
ج- نشر اکاذیب؛
د- اخلال در نظام اقتصادی کشور؛
ه- احراق و تخریب؛
و- پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک؛
ز– دایر کردن مراکز فساد و فحشا.
“گروه تولید محتوای تخصصی لاوین“
